Του Στέφανου Ανδριάνη
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Στις 20 Μάιου του 1941 η Κρήτη έκλεισε την τριλογία της ελληνικής άρνησης στο φασισμό.
Το πρώτο ΟΧΙ, στην Ιταλική εισβολή από την Αλβανία στις 28 Οκτωβρίου 1940.
Το δεύτερο ΟΧΙ, στη Γερμανική εισβολή από τα βόρεια σύνορα στις 6 Απριλίου 1941 και,
το τρίτο ΟΧΙ, ενάμισι μήνα μετά, στις 20 Μαΐου στη Γερμανική εισβολή από τον αέρα με τη μάχη της Κρήτης.
Η Μάχη της Κρήτης καταγράφηκε με εκατοντάδες συγγράμματα Ξένα και Ελληνικά, ως επική μάχη. Μάχη επώνυμη, από τον τόπο που έγινε.
Μόνο οι πιο μεγάλες ή οι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές μάχες. όπως η Μάχη της Κρήτης. έμειναν στην ιστορία με το τοπωνύμιο της περιοχής που πραγματοποιήθηκαν.
Στη μάχη απόκρουσης των Γερμανών συμμετείχαν πολυάριθμα συμμαχικά και Ελληνικά στρατεύματα, αλλά και ένας τρίτος, νέος παράγων που μπήκε στο σκηνικό της εμπόλεμης Ευρώπης: Οι ανοργάνωτοι μαχητές πολίτες.
Η στρατιωτική κατάσταση στην Κρήτη πριν την επίθεση.
Τα Ελληνικά στρατεύματα στο νησί.
Από το 1936, η ηγεσία της χώρας, υπεύθυνη για την άμυνα της, ήταν ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ και ο πρωθυπουργός δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς.
Όμως την ευθύνη της άμυνας της Κρήτης, την είχαν παραδώσει μήνες πριν τη μάχη, αποκλειστικά σε Βρετανική διοίκηση, με μικρές συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις να αντικαθιστούν την V Μεραρχία Κρητών, που είχε αναχωρήσει για το αλβανικό μέτωπο και παρέμενε εγκλωβισμένη στην κατεχόμενη Ελλάδα.
- Μόλις είχαν σταλεί 500 νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, εντελώς ανεκπαίδευτοι, -περίπου 1 στους τρεις δεν είχε όπλο- και οι ένοπλοι, από λίγα φυσίγγια. Να σημειώσουμε ότι αυτοί οι νέοι, βομβαρδιζόταν με προκηρύξεις από Γερμανικά αεροπλάνα, με απειλές ότι αν πολεμήσουν, θα τιμωρήσουν τις οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα με σκληρά αντίποινα, πράγμα που επηρέαζε το ηθικό τους.
- Είχαν φτάσει επίσης 300 πρωτοετείς ευέλπιδες ενθουσιώδεις μεν να αγωνιστούν πλην,
με ανεπαρκή εκπαίδευση και λίγα πυρομαχικά και,
- Υπήρχε επίσης η αστυνομική δύναμη του νησιού και 950 περίπου νέοι δόκιμοι Χωροφύλακες.
- Η δύναμη των ένστολων έκλεινε με μια ολιγάριθμη δύναμη στρατού ως προσωπικό
λειτουργίας των κέντρων κατάταξης επιστράτευσης.
Οι παραπάνω δυνάμεις στο νησί, δεν συνιστούσαν αξιόμαχο Ελληνικό στρατό.
Τα Συμμαχικά στρατεύματα.
Η δύναμη του συμμαχικού στρατού: Βρετανοί και διάφοροι αποικιακοί όπως Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Κύπριοι Παλαιστίνιοι κα, έφθασε τελικά περί τους 32 χιλ, μετά την εκκένωση των συμμαχικών στρατευμάτων από την ηπειρωτική Ελλάδα το τρίτο 10ήμερο του Απριλίου 1941.
Όμως οι πραγματικά αξιόμαχοι ήταν λιγότεροι από 10 χιλ. Αρκετοί από τους λοιπούς δεν είχαν καν όπλα.
Ο συμμαχικός στρατός, ενώ είχε αναλάβει την ευθύνη για την αμυντική προετοιμασία του νησιού από 6μήνου, οι εργασίες στην ουσία καρκινοβατούσαν.
Ανώτατος διοικητής Ελληνικών και συμμαχικών στρατευμάτων, ο Νεοζηλανδός στρατηγός Freyberg, με ένα αδύνατο επιτελείο συμμάχων αξιωματικών στο στρατηγείο του και χωρίς Έλληνες επιχειρησιακούς επιτελείς συμβούλους.
Το αδύνατο υπόβαθρο των συμμαχικών στρατευμάτων.
Οι βρετανοί τα χρόνια πριν τον πόλεμο, είχαν παραμελήσει το στρατό ξηράς γιατί ακολουθώντας ενδοτική και κατευναστική πολιτική απέναντι στη φασιστική Γερμανία του Χίτλερ, είχαν την αυταπάτη ότι θα ‘’εξημερώσουν και θα ελέγξουν το θηρίο’’ και ότι δεν θα συγκρουστούν πλέον με τους Γερμανούς στο έδαφος, όπως στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το Μάιο του 1940, μεγάλο μέρος του στρατού τους ηττήθηκε, μαζί με το σύμμαχο τους Γαλλικό στρατό που αμυνόταν στη Βόρεια Γαλλία, απέναντι στη Γερμανική κεραυνοβόλο επίθεση, το γνωστό Blitzkrieg.
Οπισθοχωρώντας, περί τους 250 χιλ Βρετανοί στρατιώτες, πέρασαν κακήν κακώς το στενό της Μάγχης από την γνωστή ακτή της Δουνκέρκης, εγκαταλείποντας σχεδόν όλα τα όπλα τους πίσω στη Γαλλία. Τα όπλα αυτά δύσκολα αναπληρώνονταν λόγω της καταστροφής μεγάλου αριθμού εργοστασίων πολεμικού υλικού στην Νότια Αγγλία, από Γερμανικούς βομβαρδισμούς.
Όμως οι Βρετανοί, έχοντας τον ισχυρότερο στόλο και ισχυρή αεροπορία, παρά τις ελλείψεις του στρατού, μπήκαν στον πόλεμο εφαρμόζοντας το εξής δόγμα:
Όπου απειλούνταν από τους Γερμανούς σύμμαχοι ή φιλικές χώρες ή και άλλες, ήταν παρόντες.
Η εμπλοκή τους είχε δύο επιδιώξεις: Πρώτη, να έχουν μια ανοιχτή πόρτα για πολιτική παρουσία και επιρροή σ’ αυτές τις χώρες την επόμενη μέρα του πολέμου και, δεύτερη, να συγκρούονται με τις δυνάμεις του ναζισμού, στοχεύοντας στη μέγιστη φθορά και στην εκτροπή από τα σχέδια του και τελικά στην ήττα του.
Όμως, πριν από κάθε σύγκρουση χάραζαν πάντα μια ‘’κόκκινη γραμμή’’. Όταν το κόστος τους σε απώλειες ξεπερνούσε ένα όριο ή όταν ολοκλήρωναν δικούς τους προκαθορισμένους στρατηγικούς στόχους, εγκατέλειπαν και έφευγαν.
Το είχαν εφαρμόσει ένα χρόνο πριν το 1940 στη Νορβηγία και στη Γαλλία, αλλά και στην Ελλάδα μέσα στο 1941.
Έχοντας αυτό ως δεδομένο συμπεραίνουμε ότι θα είχαν χαράξει κόκκινη γραμμή και για την εμπλοκή τους στην Κρήτη.
Η αναζήτηση ή η εκτίμηση της κόκκινης γραμμής, ήταν κρίσιμη υποχρέωση και ευθύνη της κάθε κυβέρνησης, ώστε να καθορίσει η ίδια τη στρατηγική και τις υποχρεώσεις της για την οργάνωση της άμυνας της χώρας, τόσο για το χρόνο που θα συμπολεμούσαν με τους Βρετανούς πριν από την κόκκινη γραμμή τους, όσο και για τον αγώνα μετά την αποχώρηση τους.
Δεδομένου ότι δεν υπήρχε Στρατηγικό Σχέδιο προετοιμασίας και άμυνας του νησιού εκ μέρους του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, πιστοποιείται ότι η Ελληνική κυβέρνηση δεν ασχολήθηκε με το κρίσιμο αυτό θέμα όταν παρέδωσε την άμυνα της Κρήτης στους Βρετανούς,
Η Διάταξη των Γερμανών.
Οι Γερμανοί, είχαν σημειώσει πάνω στο χάρτη τους κύριους στόχους για την Κρήτη: Τα Χανιά και το λιμάνι της Σούδας, το αεροδρόμιο του Μάλεμε, και το λιμάνι Καστελίου στην Κίσσαμο, απέναντι στα οποία συγκέντρωσαν και τον κύριο όγκο των δυνάμεων επίθεσης. Στόχοι φυσικά ήταν και τα Α/Δ Ρεθύμνου και Ηρακλείου.
Οι Γερμανοί διέθεταν περίπου τις μισές δυνάμεις σε σύγκριση με τα Ελληνοσυμμαχικά στρατεύματα, αλλά ποιοτικά πολύ ανώτερες σε εκπαίδευση και εξοπλισμό.
Οι Κρητικοί απέναντι στην επερχόμενη εισβολή
Οι εμπειροπόλεμοι και μπαρουτοκαπνισμένοι Κρητικοί της Β’ σειράς εφεδρείας 35-40 ετών και παλαιότεροι, οι οποίοι είχαν πολεμήσει στους Βαλκανικούς πολέμους και στη μικρασιατική εκστρατεία και έχοντας αφοπλιστεί πρόσφατα από τη κυβέρνηση Μεταξά, ήταν μαζί με τον υπόλοιπο πληθυσμό ιδιαίτερα ανήσυχοι.
Ένιωθαν ανασφάλεια γιατί ήταν θεατές μιας εικόνας λειψής αμυντικής προετοιμασίας του νησιού από συμμαχικές δυνάμεις.
Ένιωθαν ανασφάλεια, γιατί έβλεπαν πλήρη απουσία της Ελληνικής κυβέρνησης, η οποία αφού παρέδωσε την ευθύνη στους Βρετανούς, όχι μόνον δεν ασχολήθηκε στη συνέχεια με την αμυντική προετοιμασία, αλλά αρνούνταν να δώσει όπλα και να συγκροτήσει ένοπλη πολιτοφυλακή.
Και ακόμη χειρότερα, γιατί αγνόησε την πρόταση του ίδιου του Τσώρτσιλ μήνες πριν, να οργανώσει εφεδρική Μεραρχία Κρητών με επιστράτευση β΄ σειράς εφεδρείας, η οποία να ενταχθεί στις αμυντικές δυνάμεις του νησιού. (Προφανής στόχος των Βρετανών, να εξοικονομήσουν δικές τους δυνάμεις για άλλα μέτωπα).
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι Κρητικοί συνέχιζαν να απαιτούν όπλα. Δεν υπήρχε ανταπόκριση και κατέληγαν σε κάποιες αρπαγές οπλισμού από αποθήκες.
Το πολιτικό κλίμα της εποχής, στην Κρήτη
Ο Βασιλιάς βαρυνόταν στη συνείδηση της πλειονότητας των Κρητικών:
- Για τον έντονο αντιβενιζελικό του αγώνα,
- Γιατί προώθησε και στήριξε τη μισητή δικτατορία του Μεταξά η οποία τους αφόπλισε, με το υποκριτικό πρόσχημα τις ανάγκες του στρατού στην Αλβανία αλλά και,
- Επειδή μετά το θάνατο του Μεταξά στο τέλος Ιανουαρίου του 1941, απέρριψε σύσταση των Βρετανών να συγκροτηθεί κυβέρνηση ευρείας αποδοχής με τη συμμετοχή και βενιζελικών πολιτικών. Αντίθετα διατήρησε αυτούσια την κυβέρνηση της δικτατορίας Μεταξά, με πρωθυπουργό τον Αλ. Κορυζή. Ο τελευταίος, αυτοκτόνησε στις 18 Απριλίου 1941.
Το ακανθώδες θέμα της Πολιτοφυλακής
Τον Δεκέμβριο του 1940 το Ελληνικό Γεν. Επιτ. Στρατού, με την υποστήριξη του Βρετανού στρατιωτικού διοικητή, άρχισε να σχεδιάζει τη συγκρότηση ένοπλης πολιτοφυλακής 3 χιλ. ανδρών. Το θέμα σερνόταν μέχρι το Φεβρουάριο, μέχρι που ο αριθμός τους μειώθηκε σε 1500.
Τέλος Μαρτίου αρχές Απριλίου 1941, ο Υπουργός Στρατιωτικών παγώνει εντελώς το θέμα της πολιτοφυλακής και ζητά την επιστροφή πίσω στην Αθήνα, ακόμη και των λίγων όπλων και διακριτικών που είχαν προλάβει να διανεμηθούν.
Ήταν ακριβώς οι ημέρες που η Γερμανική επίθεση ήταν έξω από τα βόρεια σύνορα και είχε αρχίσει να σχεδιάζεται το δρομολόγιο μετακίνησης της ηγεσίας της χώρας από την Αθήνα στη Μέση Ανατολή.
‘’Κόκκινο’’ σημείο στο Χάρτη του δρομολογίου η Κρήτη, η οποία σημειώθηκε ως ενδιάμεσος σταθμός στο δρομολόγιο του Βασιλιά και της Κυβέρνησης.
Ο βασιλιάς και οι υπουργοί γνώριζαν ότι η πλειονότητα των Κρητικών δεν ήταν ευνοϊκά διακείμενοι, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.
Είναι προφανές, ότι με την απλή υποψία κάποιων ενδεχόμενων αντιδράσεων – για τις οποίες δεν υπήρχε απολύτως καμία πληροφορία – δεν ήθελαν όταν θα έφθαναν στην Κρήτη, να υπάρχουν όπλα στα χέρια των Κρητικών, ενώ γνώριζαν ότι στην Κρήτη δεν υπήρχε ούτε αξιόμαχος ελληνικός στρατός αλλά και από τους συμμάχους, ούτε οι μισοί δεν ήταν αξιόμαχοι..
Τελικά ο Βασιλιάς με τον μόλις δυο ημερών κρητικό πρωθυπουργό Εμμ. Τσουδερό, αντί να μεταβούν από την Αθήνα κατ’ ευθείαν στη Μέση Ανατολή που ήταν ο τελικός προορισμός και από εκεί να λειτουργούν ως εξόριστη κυβέρνηση της Ελλάδας όπως ήταν ο σχεδιασμός, έφτασαν στην Κρήτη στις 23 Απριλίου και παρέμειναν για 27 ημέρες. Διάστημα κρίσιμο, που ενώ η γερμανική επίθεση ήταν επικείμενη, εμπόδισαν για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, να δοθούν όπλα και να συγκροτηθούν μονάδες άμυνας με εμπειροπόλεμους Κρητικούς.
Στις 25 Απριλίου οι Βρετανοί υπέκλεψαν το πλήρες σχέδιο των Γερμανών για επίθεση στην Κρήτη με μαζικές αεροπορικές δυνάμεις και σήμαναν άμεσα γενικό συναγερμό προετοιμασίας. (οι πρώτες αόριστες πληροφορίες για μεγάλη αεροκίνητη Γερμανική επίθεση σε κάποιο μεγάλο νησί υπήρχαν από τις 15 Απριλίου).
Σύμφωνα με τις πληροφορίες, η επίθεση θα γινόταν από 17 έως 20 Μαΐου από την αιχμή του δόρατος των Γερμανικών αεροπορικών δυνάμεων, την 7η Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών με χιλιάδες αλεξιπτωτιστές. Επρόκειτο για τη δύναμη η οποία είχε γίνει τον προηγούμενο χρόνο το φόβητρο των Βρετανών, από τη δράση της από τη Νορβηγία μέχρι την Ολλανδία και αλλού.
Αμέσως ο Τσώρτσιλ διέταξε να καταστραφεί πάση θυσία αυτή η δύναμη, για να εξαλειφθεί ως απειλή και για άλλες περιοχές στο μέλλον. Σίγουρα θα είχε κατά νουν ότι και οι Κρητικοί, θα βοηθούσαν σ’ αυτό, γιατί γνώριζε ότι θα πολεμούσαν για τον τόπο τους και τη λευτεριά τους κι ας μην τους έδινε όπλα η κυβέρνηση. Οι ετοιμασίες των συμμάχων, για τις λίγες ημέρες που απέμεναν, συνεχίστηκαν εντατικά.
Οι κρητικοί συνεχίζουν να ζητούν όπλα. Η κυβέρνηση τους παραπέμπει στους Βρεττανούς. Οι Βρετανοί απαντούν ότι δεν έχουν διαθέσιμα όπλα και τους έστελναν πίσω στην Ελληνική κυβέρνηση και τούμπαλιν. Το αν είχαν ή όχι οι Βρετανοί κάποια όπλα να δώσουν ή παραπλανούσαν με βάση τις απαιτήσεις του Βασιλιά, θα φανεί στη συνέχεια.
Τη νύχτα της 19/20 Μαΐου ο Βασιλιάς και οι κυβερνητικοί, χωρίς κανένα ουσιαστικό θετικό έργο για την άμυνα της Κρήτης, αναχωρούν από τα Χανιά για τη Μέση Ανατολή μέσω Αγ. Ρουμέλης Σφακίων.
Το χάραμα της 20 Μαΐου 1941, βρίσκει τα Χανιά:
Χωρίς τον Βασιλιά και την κυβέρνηση, που είχαν αναχωρήσει και τους Βρετανούς να μοιράζουν όπλα στους πολίτες, από αποθήκες τους στη Σούδα, (από εκείνα που έλεγαν μέχρι μια ημέρα πριν ότι …δεν έχουν).
H πιστοποίηση της ελλειμματικής αμυντικής οργάνωσης.
Ισχυρά αξιόπιστες πηγές, επιβεβαιώνουν το μοιραίο έλλειμμα αμυντικής οργάνωσης της Κρήτης:
Ο Γερμανός στρατηγός Ringel, επικεφαλής των χερσαίων επιχειρήσεων, δήλωσε: «Η επίμονη άμυνα του εχθρού θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στην ήττα μας, αν είχε κάνει χρήση όλων των διαθέσιμων δυνάμεων και πόρων του». (σ.σ. Επισημαίνει ότι έμειναν αναξιοποίητες διαθέσιμες δυνάμεις που δεν ήταν βέβαια άλλοι από τους εμπειροπόλεμους Κρητικούς)
Ο Διοικητής των αλεξιπτωτιστών πτέραρχος Στούντεντ δήλωσε: «Εάν ο εχθρός είχεν επιχειρήσει μίαν καθολικήν προσπάθειαν τη νύκτα της 20ης προς την 21ην, ή την 22α, τότε τα κουρασμένα υπόλοιπα του Συντάγματος Εφόδου, δυνατόν να είχαν σαρωθεί.
(σ.σ. Το αν υπήρχε και ποια ήταν η καταλληλότερη δύναμη γι’ αυτή την κρίσιμη νυχτερινή ενέργεια, θα αναλυθεί στη συνέχεια).
Από την επίσημη Ιστορία του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας
’Ή ύπαρξις συγκεκροτημένης Ελληνικής δυνάμεως θα συνέβαλλε άποφασιστικώς είς τήν άμυναν τής Κρήτης’’. (σ.σ. Το ΓΕΕΘΑ πιστοποιεί, ότι δεν υπήρχε συγκροτημένη Ελληνική δύναμη στο νησί).
Ερώτηση στο ChatGPT AI (τεχνητή νοημοσύνη) και απάντηση.
Ερώτηση: Ποιοι ήταν οι πολιτικοί λόγοι που η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Κορυζή ενώ ήταν επικείμενη γερμανική επίθεση στο νησί, ακύρωσε τον Μάρτιο 1941 αποφάσεις, για ένοπλη πολιτοφυλακή στην Κρήτη; Είχε σχέση η ακύρωση της απόφασης, με την παρουσία του Βασιλιά Γεωργίου και μεταξικών υπουργών στην Κρήτη τον Μάιο 1941;
Απάντηση: …..Συνοψίζοντας, η ακύρωση της απόφασης για οργάνωση ένοπλης πολιτοφυλακής στην Κρήτη από την κυβέρνηση Κορυζή, μπορεί να επηρεάστηκε από εσωτερικές πολιτικές δυναμικές και εκτιμήσεις, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας του Βασιλιά και υπουργών της κυβέρνησης Μεταξά στην Κρήτη.
Ο ‘’Κρητικός’’ παράγων, ξάφνιασμα στον πόλεμο.
Παρ’ όλη την απαξίωση που προηγήθηκε με το θέμα των όπλων, οι Κρητικοί με την εισβολή άρπαξαν ότι εύρισκαν μπροστά τους, κατάλληλο για όπλο και πολέμησαν.
Η απρόσμενη εμπλοκή τους έβαλε στην εξίσωση των πολεμικών επιχειρήσεων της Ευρώπης, ένα εντελώς νέο παράγοντα:
Τους χιλιάδες μαχητές πολίτες, οι οποίοι με ενθουσιασμό και ορμητικότητα, άνδρες, γυναίκες ακόμη και παιδιά, με όπλα ή άοπλοι, με επικεφαλής παλαιούς καπετάνιους, έφεδρους και μόνιμους αξιωματικούς, ακόμα και ιερωμένους, όρμησαν στη μάχη της απόκρουσης και πολέμησαν να μην σκλαβωθούν.
Οι Γερμανοί τους αποκάλεσαν αντάρτες, ότι δεν ήταν δηλ νόμιμα ενταγμένοι σε επίσημο κρατικό φορέα, για να δικαιολογήσουν στη συνέχεια δήθεν ‘’νομικά’’, τα φρικώδη αντίποινα που εφάρμοσαν κατά του άμαχου πληθυσμού. Σημειώνω ότι μόνο το 3μηνο από Ιούνιο μέχρι Σεπτέμβρη εκτέλεσαν ως αντίποινα εκατοντάδες άμαχους πολίτες στην Κάνδανο, στον Αλικιανό στο Σκινέ στο Κοντομαρί στον Κακόπετρο και αλλού.
Οι επιχειρήσεις του 10ημέρου 20 έως 29 Μαΐου (σύνοψη)
Απ’ όλη την υπόλοιπη Κρήτη, στην περιοχή του Μάλεμε και στο θρυλικό ύψωμα 107, που δεσπόζει του αεροδρομίου, παίχτηκε το μεγαλύτερο δράμα των απόλυτων θυσιών και του αίματος εκείνων που αγωνιζόταν στο έδαφος, συμμάχων και Ελλήνων, αλλά και το απόλυτο δράμα των παραλείψεων και λαθών της ανώτατης συμμαχικής στρατιωτικής ηγεσίας σε ό,τι αφορά στην επιχειρησιακή χρησιμοποίηση των δυνάμεων στο πεδίο.
Οι Γερμανοί από το πρώτο βράδυ κατάφεραν να αγκιστρωθούν βορειοδυτικά του υψώματος 107 (όπου σήμερα είναι το Γερμανικό νεκροταφείο) στις εκβολές του Ταυρωνίτη, δίπλα στο αεροδρόμιο, έχοντας από την επόμενη το πρωί μερικό έλεγχο του αεροδρομίου. Παρά τις μεγάλες καταστροφές, μεταφορικών αεροσκαφών άρχισαν να αποβιβάζουν, ενισχύσεις και βαρύ πολεμικό υλικό.
Ο συγκεκριμένος Γερμανικός θύλακας στην άκρη του αεροδρόμιου του Μάλεμε, έγινε τελικά η ‘’κερκόπορτα’’ απ’ όπου ξεκίνησε η κατάκτηση της Κρήτης. Ο θύλακας επεκτάθηκε το κρίσιμο πρώτο τριήμερο, από σοβαρά λάθη και παραλείψεις του συμμαχικού στρατηγείου, αλλά και επειδή η Ελληνική κυβέρνηση δεν είχε οργανώσει την περίοδο πριν την εισβολή αξιόμαχη ελληνική στρατιωτική δύναμη να είναι παρούσα στο στρατηγικό στόχο των Γερμανών, το αεροδρόμιο του Μάλεμε.
Στα Χανιά, στη Σούδα και στον υπόλοιπο νομό ο αγώνας κράτησε νικηφόρος μέχρι τις 27 Μαΐου που καταλήφθηκε η πόλη.
Στο Ρέθυμνο δόθηκαν σκληρές μάχες μέχρι και τις 28 Μαΐου, από μαχητές πολίτες, ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις και δυνάμεις χωροφυλακής. Δεν καταλήφθηκε το αεροδρόμιο. Οι αλεξιπτωτιστές εξοντώθηκαν κατά πλειονότητα και οι υπόλοιποι πολιορκήθηκαν σε θύλακα ανατολικά του αεροδρομίου.
Στο Ηράκλειο έγιναν επίσης σκληρές μάχες αλλά δεν καταλήφθηκε το αεροδρόμιο. Μεγάλος αριθμός αλεξιπτωτιστών εξοντώθηκε από μαχητές πολίτες και ελληνοσυμμαχικές δυνάμεις. Όσοι διασώθηκαν πολιορκήθηκαν σε θύλακες Ανατολικά και δυτικά του αεροδρομίου. Ο αγώνας κράτησε νικηφόρος μέχρι τις 27 Μαΐου.
σ.σ. Στο Ηράκλειο, σε αντίθεση με τα Χανιά και το Ρέθυμνο, οι σύμμαχοι ήταν πιο ‘’ελαστικοί’’ με τα όπλα και την οργάνωση συνεργασίας με τις ομάδες μαχητών πολιτών, ακόμη και πριν από την αναχώρηση του Βασιλιά από τα Χανιά. (Ίσως γιατί το Ηράκλειο ήταν σχετικά μακριά από τα Χανιά και την ηγεσία ης Ελλάδας).
Έχει ενδιαφέρον η θέση του τοπικού Βρετανού διοικητή ταξίαρχου Chapel, ο οποίος βρέθηκε ανάμεσα, από τη μια πλευρά στην οδηγία των ανωτέρων του που ήταν περίπου η εξής, ‘’λέγε στους Κρητικούς όταν σου ζητούν όπλα ότι δεν έχεις’’ και από την άλλη, στην εντολή που είχε να εξοντώσει όσο γίνεται περισσότερους αλεξιπτωτιστές. Τελικά λειτούργησε περισσότερο επαγγελματικά παρά πολιτικά και έδωσε άτυπη προτεραιότητα στη συνεργασία με τους Κρητικούς, τους οποίους χρειαζόταν για την αποστολή του. Η αποτελεσματικότητα αυτής της συνεργασίας και του συντονισμού ήταν εμφανής στην απόκρουση της ισχυρής γερμανικής επίθεσης εναντίον του αεροδρομίου και στις σκληρές και αποτελεσματικές οδομαχίες, για να εκκαθαριστεί η πόλη του Ηρακλείου και του λιμανιού, που είχαν καταλάβει οι Αλεξιπτωτιστές τη 2η-3η ημέρα.
Οι συμμαχικές δυνάμεις του Ηρακλείου εκκένωσαν νύχτα 28/29 από το λιμάνι προς Μέση Ανατολή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι έφυγαν με άκρα μυστικότητα. Δεν ενημέρωσαν καν τη διοίκηση των Ελληνικών στρατιωτικών αρχών που μέχρι πριν λίγες ώρες συμπολεμούσαν. Ακριβώς το ίδιο είχαν κάνει και με τους Γάλλους ένα χρόνο πριν, εγκαταλείποντας τη Δουνκέρκη για τη Αγγλία.
Λασίθι: Έμεινε εκτός επίθεσης Γερμανών γιατί δεν διέθετε λιμάνι ή αεροδρόμιο. Το απόγευμα της 28 Μαΐου οι Ιταλοί αποβίβασαν στο λιμάνι της Σητείας μια μεραρχία με πυροβολικό και άρματα για να ελέγχουν το νομό.
Αγώνας στη Θάλασσα
Τη νύχτα της 20ης αλλά και της 21 Μαΐου, ο Βρετανικός Στόλος, βύθισε μεγάλο αριθμό γερμανικών πλωτών μέσων με μονάδες ενισχύσεων που προοριζόταν για τα Χανιά με χιλιάδες απώλειες Γερμανών στη θάλασσα. Στη συνέχεια αναγκάστηκε να αποσυρθεί προς την Αίγυπτο, λόγω μεγάλων απωλειών από τη Γερμανική αεροπορία.
Ιστορικά τοπόσημα της Μάχης της Κρήτης.
(από Δυτικά προς Ανατολικά)
Καστέλλι Κισσάμου, περιοχή Γωνιάς Ροδοπού (οι ευέλπιδες), Ταυρωνίτης – Μάλεμε – Πλατανιάς και η ευρύτερη περιοχή, Κάμπος Αλικιανού – Αγυιάς, Γαλατάς, Χανιά – Σούδα, Ρέθυμνο και η ευρύτερη περιοχή, Αγ. Γεώργιος – Σταυρωμένος και Λατζιμάς, Ηράκλειο και η ευρύτερη περιοχή Γιόφυρου, Καρτερού και νότια της πόλης.
Οι μαχητές κάτοικοι στα παραπάνω ιστορικά τοπόσημα, μαζί με μαχητές από όλα τα χωριά των επαρχιών που πρόστρεξαν μαζί τους για τον αγώνα, έδωσαν μαζί με τους τριακόσιους ευέλπιδες, με τις ηρωικές μονάδες της Χωροφυλακής, με μερικά ψυχωμένα τμήματα από μονάδες νεοσυλλέκτων και με τους συμμάχους, σκληρές μάχες για να εξοντωθούν οι αλεξιπτωτιστές.
Ο στόχος της καταστροφής της 7ης μεραρχίας αλεξιπτωτιστών επιτεύχθηκε αλλά η Κρήτη καταλήφθηκε και οι σύμμαχοι αποχώρησαν.
Απώλειες
Είναι προφανές ότι μετά την εντολή του Τσώρτσιλ για εξόντωση των αλεξιπτωτιστών από τις 25 Απριλίου και μετά, οι Βρετανοί χάραξαν νέα κόκκινη γραμμή αποχώρησης, με αποδοχή μεγαλύτερου αριθμού απωλειών σε νεκρούς και αιχμαλώτους οι οποίες ήταν πράγματι μεγάλες.
Από τα Σφακιά δεν έφυγαν όλοι όπως είχε σχεδιαστεί, λόγω εχθρικής αεροπορικής δραστηριότητας στη θάλασσα. Απ’ όσους έμειναν, άλλοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι και άλλοι διέρρευσαν στα Βουνά μέχρι να αποχωρήσουν ή να συλληφθούν.
Η τελετή από τον Χίτλερ για την ‘’πύρρειο νίκη’’
Στην τελετή βράβευσης του στρατηγού Student, και των αξιωματικών της επιχείρησης, ο Χίτλερ στράφηκε στον Student και είπε: «Φυσικά, γνωρίζεις, στρατηγέ ότι δεν θα κάνουμε ξανά καμιά αεροπορική εισβολή. Η Κρήτη απέδειξε ότι οι μέρες των αλεξιπτωτιστών τέλειωσαν.
Οι εξηγήσεις του Τσώρτσιλ για την απώλεια της Κρήτης
Ο Τσώρτσιλ σε απάντηση επικρίσεων από πολιτικούς αντιπάλους του για την απώλεια της Κρήτης, έστειλε γραπτή απάντηση στην επιτροπή των αρχηγών του Γενικού Επιτελείου όπου μεταξύ άλλων γράφει: Φαίνεται ότι δεν έγινε κανενός είδους αντεπίθεση στο δυτικό τομέα 36 ώρες μετά την έναρξη της αεροπορικής ρίψης. Δεν έγινε καμιά προσπάθεια να αποκλειστεί το αεροδρόμιο του Μάλεμε, παρόλο που ο στρατηγός Freyberg ήξερε ότι δεν θα υπήρχε αεροπορία στη μάχη.
Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα.
Η Κρήτη δεν μπορούσε να καταληφθεί αποκλειστικά με αλεξιπτωτιστές. Οι Γερμανοί δεν είχαν ανεξάντλητες εφεδρείες και η επιχείρηση μόνο με αλεξιπτωτιστές ήταν μεγάλου ρίσκου αν όχι αδύνατη. Απαραίτητη προϋπόθεση, ήταν η αποβίβαση δυνάμεων και όπλων σε αεροδρόμιο με μεταφορικά αεροσκάφη ή σε λιμάνι.
Στην αρχική φάση της εισβολής, οι επιτιθέμενοι ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι και χωρίς βαρύ οπλισμό. Για την αντιμετώπιση τους δεν ήταν απολύτως απαραίτητα, πολύ βαριά όπλα και ισχυρές μονάδες τεθωρακισμένων.
Αυτό που ήταν αναγκαίο, ήταν μονάδες με ψυχωμένους και κατάλληλα οργανωμένους μαχητές, με όπλα και πυρομαχικά, ακόμη και εκείνα που υπήρχαν διαθέσιμα τα οποία μάλιστα αυξήθηκαν με λάφυρα και από τους Γερμανούς.
Η μάχη στην υπόλοιπη Κρήτη κράτησε νικηφόρα 5-6 ημέρες, με ένα πρώτο συμπέρασμα ότι το αδύνατο σημείο της άμυνας δεν ήταν τελικά, τα πράγματι περιορισμένα όπλα και πυρομαχικά αλλά, κρίσιμα θέματα οργάνωσης και επιχειρησιακής χρησιμοποίησης κατάλληλων δυνάμεων, ιδιαίτερα στο κρίσιμο αρχικό στάδιο της μάχης στο Μάλεμε.
Οι Κρητικοί ήταν τέτοιοι κατάλληλοι μαχητές και το απέδειξαν στην πράξη. Ο αποκλεισμός τους από τη στρατιωτική δομή των δυνάμεων άμυνας, στέρησε τον αμυντικό αγώνα της Κρήτης από δυνάμεις που ήταν ικανές για αγώνα, τον οποίο οι συμμαχικές δυνάμεις δεν είχαν τη δυνατότητα να εκτελέσουν, όπως η κρίσιμη νυχτερινή αντεπίθεση την πρώτη ή τη δεύτερη νύχτα στο αεροδρόμιο του Μάλεμε (εκείνη που περίμενε, προφανώς με τρόμο, ο Γερμανός πτέραρχος Στούντεντ).
Οι μαχητές της περιοχής Καστελίου, του Κάμπου Αλικιανού Αγυιάς και του Πλατανιά ως κάτοικοι της περιοχής, γνώριζαν πολύ καλά το πεδίο της μάχης. Μια τέτοια γνώση είναι από τους πιο ισχυρούς πολλαπλασιαστές ισχύος μιας δύναμης για νυχτερινό αγώνα. Αυτό το πλεονέκτημα δεν το είχαν οι σύμμαχοι γιατί είχαν έρθει πολύ πρόσφατα και δεν ήταν εξοικειωμένοι με το έδαφος (σ.σ. δεν έκαναν καμία νυχτερινή επίθεση σ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα) και πολύ δυσμενέστερα ήταν οι Γερμανοί που μόλις είχαν πέσει και ήταν σχεδόν στα ‘’τυφλά’’.
Όλοι αυτοί οι μαχητές τελικά αγωνίστηκαν ηρωικά και με αυτοθυσία, αλλά ως σκόρπιες ανεξάρτητες ομάδες ελεύθερων σκοπευτών με ανεπαρκή ή καθόλου συντονισμό με τις συμμαχικές δυνάμεις.
Αν αυτοί οι εμπειροπόλεμοι και ψυχωμένοι μαχητές, είχαν συγκροτηθεί από την κυβέρνηση σε μονάδες, είτε πολιτοφυλακής είτε στρατιωτικές, είναι βέβαιο ότι ήταν οι μόνες ικανές να επιτεθούν τη νύχτα, να συσφίξουν ως λαβίδα και να εξαλείψουν το Γερμανικό αεροπρογεφύρωμα – θύλακα του Ταυρωνίτη-αεροδρομίου, σε συντονισμό βέβαια με τη συμμαχική διοίκηση.
Η επιτυχής επιχείρηση νυχτερινής ανακατάληψης του αεροδρομίου του Μάλεμε, θα έκλεινε ενωρίς το μοναδικό σημείο -κερκόπορτα- στην Κρήτη που μπορούσαν να ενισχύονται οι Γερμανοί. Κατά συνέπεια, επειδή η υπόλοιπη Κρήτη απέδειξε ότι άντεχε, θα είχε αποτραπεί η τελική επικράτησή τους. Φυσικά και η παρουσία Ελλήνων επιχειρησιακών επιτελών στο στρατηγείο του Fryberg, θα είχε ιδιαίτερη βαρύτητα σε εισηγήσεις για την καταλληλότερη δυνατή επιχειρησιακή χρησιμοποίηση των ελληνικών δυνάμεων.
Αν οι Γερμανοί αποτύγχαναν, οι μετέπειτα δυσμενείς εξελίξεις του πολέμου στα άλλα μέτωπα, έδειξαν ότι δεν είχαν δεύτερη ευκαιρία να επανέλθουν. Η επίθεσή τους -και μάλιστα καθυστερημένα- στη Σοβιετική Ένωση με την επιχείρηση ‘’Barbarossa’’, όπως και ο πόλεμος στη Βόρεια Αφρική είχαν ήδη απορροφήσει την προσοχή και τις δυνάμεις τους και τα περιθώρια επιστροφής στην Κρήτη ήταν ελάχιστα.
Εν κατακλείδι η ηγεσία, Βασιλιάς και μεταξικοί υπουργοί της κυβέρνησης:
Άφησαν, με ασύγγνωστη πολιτική ανευθυνότητα, λειψή (όπως επισήμαναν οι Γερμανοί στρατηγοί και το ΓΕΕΘΑ) την αμυντική ικανότητα της Κρήτης και συγκεκριμένα:
1ο. Δεν έλεγξαν την ολιγωρία των Βρετανών στην αμυντική προετοιμασία του νησιού και να επιληφθούν ώστε να συμβάλλουν και να την προωθήσουν.
2ο Δεν απαίτησαν να τοποθετηθούν Έλληνες επιχειρησιακοί επιτελείς αξιωματικοί στο στρατηγείο του Freyberg ως σύμβουλοι και,
3ο Το χειρότερο με το οποίο βαρύνονται: Με βάση πολιτικές καχυποψίες και φοβίες, στέρησαν το ηθικό και πατριωτικό δικαίωμα στους Κρητικούς, με τα τεράστια αποθέματα ψυχισμού, να πολεμήσουν και να αμυνθούν του πατρίου εδάφους, ως οργανωμένη δύναμη του ελληνικού κράτους.
Επίλογος
Αισθάνομαι ότι όλοι οι μαχητές της Κρήτης αλλά και οι νεκροί σύμμαχοι είναι παρόντες σε κάθε προσκλητήριο μνήμης.
Είναι παρόντες και σε κάθε εκδήλωση τιμής και μνήμης που κάνουμε γι’ αυτούς.
Το δικαιούνται, αυτοί που χόρεψαν με το ντουφέκι στο χέρι παλικαρίσιο χορό θανάτου, χτυπώντας απέναντι τη βαρβαρότητα και την κτηνωδία που κατέβαινε από τον ουρανό.
Τιμή και δόξα. Να φυλάξουμε τη μνήμη τους και τις παρακαταθήκες τους, χρήσιμες για την εθνική μας αυτογνωσία.
Ο Στέφανος Ανδριάνης είναι
Αντισ/γος ε.α , Πολιτ. Μηχανικός
Υ.Γ 1. Το παρόν είναι αποσπάσματα από ομιλία του παρουσίασα στις 14 Μαΐου 2024 στην Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, στο πλαίσιο των ιστορικών συναντήσεων 2024, που διοργάνωσε ο Δήμος Πλατανιά με την Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης.
Υ.Γ 2 Το παρόν δεν διεκδικεί τίτλους λεπτομερούς επιστημονικού ιστορικού πονήματος. Προσπάθησα μέσα από στρατιωτικές αξιολογήσεις και συσχετίσεις, από καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα, να δώσω ακόμη μια απάντηση στο ερώτημα αν θα μπορούσε να μην κατακτηθεί η Κρήτη από τους Γερμανούς.
Κύριες Πηγές
Alan Clark The Fall of Crete
Antony Beevor, ΚΡΗΤΗ, Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
McD. G. Stewart Η Μάχη της Κρήτης
Γενικό Επιτ. Εθνικής Άμυνας Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Μάϊος 1941)
Γενικό Επιτελείο Στρατού: Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Β’ΠΠ, Η Μάχη της Κρήτης
Γεώργιος Συλαμιανάκης Η Μάχη της Κρήτης 1941
Γιάννης Στρατηγάκης Σελίδες Κρητικής Δόξης
Ιωσήφ Μιχ. Παπαγιαννάκης Μάχη της Κρήτης : έπος και τραγωδία
Ηλίας Α. Φιλιππίδης Κρήτη 1941 : η παράδοσή της από τον Τσόρτσιλ στο Χίτλερ
Κωνσταντίνος Μπριλάκης Η Μάχη της Κρήτης
Σπύρος Λιναρδάτος Ο Πόλεμος 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης
Στέλιος Δημητρακάκης Η Μάχη της Κρήτης
Στρατιωτική Ιστορία ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ Μάχη της Κρήτης
